Als we Oudwoude via de Wygeast aan de noordkant uitrijden, vinden we een paar honderd meter buiten de bebouwde kom aan de linkerhand de boerderij waar mijn familie bijna 100 jaar heeft gewoond. De plaats markeert ook een wezenlijke verandering van het landschap. Dit staat in direct verband met de overgang naar een andere grondsoort.
Friesland kent drie dominante grondsoorten: klei, veen en zand. De grondsoort heeft door de eeuwen heen een grote rol gespeeld in de economische activiteiten en welvaart van een streek. In dit artikel ga ik nader in op de omgeving van de boerderij en de variatie in het landschap.
Verschillen in het landschap
De boerderij ligt op een kleine verhoging in het landschap. Vanuit het woonhuis kijk je aan de voorkant en rechterkant uit over het weiland dat direct om de boerderij heen ligt. Aan de linkerkant kun je met enige moeite over de weg tussen de bomen doorkijken. Daar ligt één van de zandwielen die zich in dit gebied bevinden. Aan de achterzijde is het een ander verhaal. Hier is duidelijk de overgang te zien van een landschap met door houtwallen omkaderde percelen naar de weidse ruimte van het noorden. Het zicht wordt alleen onderbroken door boerderijen en kleine groepjes huizen die als eilanden in een zee van weiland liggen. De overgang is groot en voltrekt zich over een relatief korte afstand. Er is geen zichtbare aanwijzing aan voorafgegaan: geen dijk, rivier of plotseling hoogteverschil die deze omslag aankondigt. De oorzaak van deze verandering in het landschap bevindt zich hier onder onze voeten.
De grens tussen zand en klei
De boerderij ligt vrijwel op de overgang van zandgronden naar kleigronden, zoals op de kaart met grondsoorten is te zien. Deze grens loopt grofweg net ten zuiden van de boerderij in noordwestelijke richting naar Dokkum. Daar buigt deze af in zuidwestelijke richting naar Leeuwarden. Verder naar Sneek en eindigend in het zuidwestelijkste puntje van Friesland: Stavoren. De andere kant op loopt de grenslijn in zuidoostelijke richting naar Gerkesklooster. Daarna in oostelijke richting verder naar de stad Groningen. Op het kaartje is te zien dat rondom Oudwoude en Kollum de klei als het ware als de vingers van de zee tussen de dorpen door steekt, het gevolg van kleine en grotere overstromingen.
Het oude versus het nieuw land
Het land aan de zuidkant van boerderij bevindt zich op het “oude land”. Dit wordt al sinds de vroege middeleeuwen en mogelijk daarvoor bewoond en bewerkt. De eerste schriftelijke vermeldingen van het dorp Kollum dateren van rond het jaar 750. Deze zijn daarmee zelfs ouder dan die van Amsterdam. De grond bestaat hier voornamelijk uit zandafzettingen met hier en daar wat stroken veengrond. Dit land is in de loop van vele eeuwen stukje voor stukje in cultuur gebracht door bemesting en bewerking. Een groot verschil met het “nieuwe land” aan de noordkant van de boerderij. Dit is vanaf de middeleeuwen in een aantal stappen veroverd op de zee. En af en toe nam de zee hier weer land terug. Dit is het land van de terpen, de veilige oorden die nodig waren in de tijden dat het land nog niet werd beschermd door betrouwbare dijken.
Beste Hielke, ik kom net een hypotheekakte tegen waarbij jouw opa/pake Hielke Posthumus garant stond voor terugbetaling van de lening van mijn overgrootvader.
Bedankt nog daarvoor 😉
Groetnis Berry Westra