Een duik in het archief van het Kadaster

Al bijna 200 jaar houdt het kadaster nauwkeurig de gegevens bij van het onroerend goed in Nederland. Het archief van het kadaster is hierdoor een waardevolle bron om na te gaan wat er in de loop van de tijd met een pand is gebeurd.

In de koffer van Posthumus zaten vrijwel geen documenten over de boerderij aan de Wijgeest. Het enige dat ik tegen kwam waren een verzekeringsbewijs en hypotheek. Om meer te weten te komen over de geschiedenis van de boerderij duik ik in het archief van het kadaster.

De rol van het Kadaster

Vrijwel iedereen die een huis of stuk grond bezit, kent het kadaster. Dat is kort gezegd de instantie die bijhoudt wie de eigenaar is van een pand, waar het ligt en hoe groot het is. Krijgt het huis of de grond een andere eigenaar of wordt er iets nieuws gebouwd, dan wordt dit verwerkt in het kadaster. Dit wordt in Nederland sinds 1832 gedaan. In dat jaar was de eerste volledige inventarisatie en beschrijving van al het onroerend goed afgerond. Het doel was weinig verheffend: de staat had inkomsten nodig en het bezit van onroerend goed was een mooie grondslag voor belastingen. Het kadaster werd dus zo ingericht dat op een effectieve manier belasting kon worden geheven over het bezit. Hiervoor werd bijvoorbeeld per eigenaar bijgehouden welke percelen in bezit waren, hoe groot deze waren en wat de belastbare opbrengst was.

Het archief van het kadaster

Alle documenten en tekeningen die sinds 1832 zijn gemaakt worden bewaard in het archief van het kadaster. Elke provincie heeft hiervoor een eigen regionaal archief. Voor Friesland is dit ondergebracht bij Tresoar dat ook veel andere archieven beheerd. Het landelijk archief- en documentatiecentrum van het kadaster bevindt zich in Arnhem. Zij geven algemene ondersteuning voor het beheren en digitaal ontsluiten van de archieven.

Werkwijze en vastlegging

De afbeelding bij dit artikel is een mooie illustratie van de werkwijze bij wijzigingen aan een pand of perceel. De schets is op 5 april 1949 ter plaatse door een landmeter gemaakt en geeft de perceelnummers, wijzigingen en belangrijkste maten. De (belastbare) bebouwing werd met rood ingekleurd, water met blauw. De tekening is niet op schaal maar geeft een indruk van de situatie. Op kantoor werden de gegevens uit deze schets overgenomen op een nette hulpkaart die wel op schaal was. Pas als deze was vergeleken met de oorspronkelijke tekeningen en lijsten, werd de wijziging goedgekeurd en doorgevoerd.

Nieuwe inzichten

Een eerste bezoek aan het archief leverde meteen een aantal nieuwe inzichten op. Dankzij het werk van een uiterst hulpvaardige medewerker kwam o.a. de hier getoonde tekening tevoorschijn. Dit betreft een verbouwing aan de schuur in 1949. Een soortgelijke tekening is er ook uit 1913. Meer speurwerk is nog nodig om uit te zoeken uit welk jaar de grote schuur en het oude voorhuis stammen. Naast deze tekeningen kwamen ook de gegevens naar boven van de eigenaren sinds 1832. Hier ga ik in een volgend artikel aandacht aan besteden.