Jonkheer Martinus van Scheltinga was in de 18e eeuw korte tijd grietman van Kollumerland. Hij bezat ook een grote hoeveelheid onroerend goed in en rond Kollum. In dit artikel meer over hemzelf, zijn erven, en hoe het met het bezit verder is gelopen.
In het artikel De herberg van Rottevalle kwam de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel van 1832 ook al ter sprake. Ook voor dit artikel gebruik ik de gegevens uit deze eerste versie van het kadaster om inzicht te krijgen in het bezit van onroerend goed.
Jonkheer Martinus van Scheltinga, grietman.
Martinus van Scheltinga wordt in 1744 in Kollum geboren. Hij zal hier ook het grootste deel van zijn leven blijven wonen. Naast raadsheer is hij van 1775 tot 1778 ook grietman van Kollumerland. Op 55-jarige leeftijd trouwt Martinus met Catharina Louisa Antoinetta Anna, barones du Tour van Bellinchave. Na hun trouwen woont het echtpaar op verschillende plaatsen in Overijssel, waarschijnlijk op locaties die in het bezit zijn van Catharina of haar familie. Zij krijgen samen twee dochters: Cecilia en Constantia. In 1820 overlijdt Martinus op 74-jarige leeftijd te Goor.
Het buitenverblijf Vaartzicht
Aan de Foarwei in Oudwoude, vlak bij het kruispunt met de Kruisweg, stond ooit het buitenverblijf Vaartzicht. De afbeelding bij dit artikel is een tekening van het huis uit die tijd. Het werd aan het einde van de 18e eeuw gebouwd in opdracht van Lucia van Scheltinga, de zuster van Martinus van Scheltinga. Lucia was de weduwe van Hector Livius van Heemstra en had daarvoor op de Fogelsanghstate in Veenklooster gewoond. Na haar dood in 1818 kwam Vaartzicht in handen van Martinus. Hij heeft er zelf echter nooit gewoond. Pas na zijn dood ging zijn vrouw Catharina met beide dochters op Vaartzicht wonen. Cecilia en Constantia trouwden er beide maar vertrokken enige jaren na hun trouwen naar andere plaatsen. Na het overlijden van Catharina in 1837 werd het huis door verschillende families bewoond. Uiteindelijk kwam het leeg te staan en werd het in 1877 gesloopt. Zo verloor Oudwoude weer het mooie buitenverblijf dat nog geen 100 jaar eerder was gebouwd.
De Erven van Martinus
Bij het onderzoek naar de eigenaren van de boerderij en het land er om heen, kom ik de Erven van Marinus van Scheltinga tegen. Op deze kaart is te zien dat een grote hoeveelheid onroerend goed in Oudwoude en Kollum op naam van de Erven staat (de geel gekleurde delen). Naast Vaartzicht ook grote stukken land bij Kollum, rondom Ter Lune, en ook een aantal gebieden rondom Oudwoude, de Wijgeest en de Dellen. Dit overzicht is uit 1832, dus al 12 jaar na het overlijden van Martinus. Zijn erfenis was blijkbaar lastig te verdelen.
Mevrouw de douariere van Aylva van Pallandt
In 1825 trouwt Constantia, de jongste dochter van Martinus, met Hans Willem baron van Aylva van Pallandt. Opmerkelijk is dat bij hun trouwen huwelijkse voorwaarden worden opgesteld. Ik vind namelijk een vermelding van deze akte uit 1825 terug in het notarieel archief. Huwelijkse voorwaarden zijn er in vele vormen en maten, maar over het algemeen dienen deze ervoor om bezittingen en inkomsten buiten de gemeenschappelijke boedel te houden. Wat Constantia uit de erfenis van haar vader krijgt blijft dan op haar naam staan en wordt niet het gemeenschappelijk bezit. Zo wordt zij onder andere eigenaar van Vaartzicht en de boerderij met land aan de Wijgeest. Na het overlijden van haar man wordt ze aangesproken als mevrouw de douariere van Aylva van Pallandt. Met deze titel staat ze ook vermeld op de pachtovereenkomst van de boerderij uit 1876.
Voor de inhoud van dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van onderzoek van Tijmen Wierstra en Reinder Postma (boek Ter Lune).