Uit de aangifte van geboorte weten we dat Jantje zonder wettelijke vader ter wereld is gekomen in het huis van haar grootouders. Ik ga op zoek naar meer informatie over de eerste jaren van haar leven. Het volgende aanknopingspunt hiervoor is de gezinskaart op naam van haar grootvader, Kornelis Postma, mijn bet-overgrootvader. Deze kaart beslaat de periode 1890-1910 en bevat weer interessante aanwijzingen.
Deze gezinskaart begint op 1 januari 1890. Het gezin bestaat dan uit Kornelis Tabes Postma, zijn vrouw Hielkje Jans, zoon Jan Kornelis en dochter Klaaske (die soms ook als Klaske wordt vermeld). Een aantal kinderen zijn dan al uit huis vertrokken. Dochter Hendrikje keert in januari 1901 terug in het gezin, twee maanden voor ze bevalt van Jantje. Daarvoor woonde Hendrikje waarschijnlijk als inwonende dienstbode bij een gezin. Zij moet al voor haar 16e uit het gezin zijn vertrokken.
Op de gezinskaart zie ik een handgeschreven adres dat lijkt op Ophuis no. 100, waarvan later no. 128 is gemaakt. Ophuis is een buurtschap dat tussen Surhuizum en Surhuisterveen in ligt. Het bestaat hoofdzakelijk uit de Pusterwei en De Loanekampen. De nummeraanduiding helpt ons niet veel verder om de precieze plek vast te stellen. Destijds werd een doorlopende nummering gebruikt die door de gemeente werd gewijzigd als er huizen bij kwamen. Het huis waar Jantje is geboren zal ergens aan één van deze twee wegen hebben gestaan.
Een arbeidersgezin woonde destijds in een klein huisje van hout of plaggen en met een rieten dak, ook wel spitkeet genoemd. Over het algemeen hadden die slechts één woonvertrek waarin werd gekookt, gewoond en geslapen. Voor dat laatste waren er dan 1 of 2 bedsteden waar alle gezinsleden in moesten slapen. Behalve de allerkleinste, die werd er (letterlijk) onder geschoven in een lade. De afmetingen van dit soort huisjes waren zo ongeveer 4 bij 6 meter, wat neerkomt op een woonoppervlakte van rond de 25 vierkante meter. Dit is kleiner dan de woonkamer van een gemiddelde hedendaagse woning. En daar woonde en sliep dan een heel gezin in. Sanitair was er niet. Buiten zal een huisje hebben gestaan met een ton, en water kwam waarschijnlijk uit een gemeenschappelijke pomp of een regenput. Het is nu bijna niet meer voor te stellen, maar in zo’n omgeving en onder zulke omstandigheden werd mijn grootmoeder geboren, nu ongeveer 115 jaar geleden.
