Het gezin Stiksma-Postma woont van 1904 tot 1913 in Blauwverlaat. In deze periode doorloopt Jantje de lagere school, waarschijnlijk in Augustinusga. In dit artikel ga ik wat dieper in op haar lagereschooltijd.
Leerplicht
Op 1 januari 1901, het geboortejaar van Jantje Postma, wordt in Nederland de leerplicht ingevoerd. Die bepaalde dat alle kinderen van hun zesde tot hun twaalfde jaar onderwijs moesten volgen. Vaak wordt gedacht dat de leerplicht al met het zogenaamde kinderwetje van Van Houten in 1874 was ingevoerd, maar dat is niet het geval. Het kinderwetje verbood slechts fabriekswerk voor kinderen tot 12 jaar. Dat was natuurlijk een goede eerste stap, maar huishoudelijk en veldwerk waren nog steeds toegestaan. Ook was er nog geen verplichting om onderwijs te volgen. Dat kwam pas in 1901 met de algemene leerplichtwet.
De school in Augustinusga
Het basisonderwijs op de lagere school stelde rond 1900 nog niet zoveel voor. Ook de handhaving van de leerplicht was onvergelijkbaar met wat we nu gewend zijn. Toch kunnen we er wel vanuit gaan dat Jantje vanaf haar zesde jaar naar school is gegaan en daar heeft leren lezen en schrijven. Het is zeer waarschijnlijk dat ze in Augustinusga op de lagere school heeft gezeten. Het gezin woonde in die periode in Blauwverlaat en Augustinusga was op ruim 1,5 kilometer afstand het dichtstbijzijnde dorp met een lagere school. De foto bij dit artikel komt uit de fotocollectie van de Stichting Oud-Achtkarspelen. Op de foto staan de leerlingen van de lagere school in Augustinusga in het jaar 1903. Jantje ging vanaf 1907 naar school, maar het beeld zal ongeveer hetzelfde zijn geweest. Een schoolmeester met 35 leerlingen en een “kwekeling” of assistent (links op de foto). De term “kwekeling” werd gebruikt voor een leraar in opleiding die zelf nog les volgde op de kweekschool, wat we nu de PABO noemen.
Vervolgonderwijs
Na hun twaalfde jaar gingen kinderen van school af. Kinderen uit een arbeidersgezin gingen dan vaak als knecht of meid aan het werk. Voor jongens was er in die tijd de mogelijkheid om een vak te leren op de ambachtsschool, maar voor meisjes was dit er vrijwel niet. Hier en daar was er al wel een huishoudschool maar dit was nog niet erg wijd verspreid. Ander onderwijs in de vorm van de MULO (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs), MMS (Middelbare Meisjesschool), HBS (Hogere Burger School) of Gymnasium was voor de meeste kinderen op het platteland niet weggelegd. Een enkeling die goed kon leren of wat meer welgestelde ouders had, kon naar het vervolgonderwijs maar moest daarvoor meestal ver reizen of in een kostgezin. De dichtstbijzijnde HBS was vanaf 1919 in Drachten, op 17 kilometer afstand. Dat betekende doordeweeks in een kostgezin en af en toe naar huis.
In alle documenten kan ik geen enkele aanwijzing vinden dat Jantje vervolgonderwijs heeft gehad. Ik ga er dan ook van uit dat het bij lagere school is gebleven. Dat is in ieder geval anders dan haar grootvader Kornelis Postma. Over hem lezen we op de geboorteakte namelijk “hebbende de aangever niet mede getekend als verklarende geen schrijven te hebben geleerd”.
Leuke oude foto.
Typisch dat er zowel jongens als meisjes op staan.
Bij ons waren de jongens – en meisjesscholen aparte gebouwen.
Gescheiden jongens- en meisjesscholen is een typisch katholiek fenomeen dat eind 19e eeuw ontstond vanuit kloosterscholen. Openbaar en PC onderwijs was eigenlijk altijd gemengd.